یکی از بزرگترین آرزوهای انسان از زمانهای خیلی قدیم این بوده است که بتواند به طریقی مواد غذاِیی را نگاهداری کند و مقداری از محصولات و فرآورده های کشاورزی را از فصل برداشت که فراوان بدست می آید برای فصول دیگر که نایاب می شود باقی بگذارد و یا بعنوان غذای احتیاط،  فروشی و یا تنظیم بازار و غیره نگهداری و انبار کند. در راه نیل به این مقصود تا کنون کوششهای زیادی بعمل آمده و روشهای متعددی مرسوم گردیده که بعضی مواد غذایی و فرآورده های کشاورزی را به اشکال مختلف در زمانهای معین حفظ و نگهداری می‌کند.

شرح دادن این صور خارج از موضوع ماست ولی با این احوال هنوز در تمام نقاط دنیا مقدار زیادی از این مواد در مراحل مختلف تولید و انبار کردن براثر حمله و هجوم باکتریها و قارچها فاسد شده و یا اینکه بوسیله حشرات و موشها و غیره از بین می رود. بهمین جهت این خود یکی از موضوعات مهم علمی است که مورد توجه دانشمندان می باشد و پیدا کردن راه مبارزه قطعی با این عوامل بنحوی که در نگهداری و ازدیاد مواد غذایی موثر واقع گردد، بی شک بزرگترین پیشرفت در حل مسئله کمبود مواد غذایی برای بشر خواهد بود.

با این مختصر شرح لازم است که به   مسئله مبارزه با این نوع آفات باید توجه زیادی معطوف داشت. در مبارزه با آفات انباری نیز مانند مبارزه سایر آفات راههای مختلفی وجود دارد که با در نظر گرفتن جنبه اقتصادی و شرایط و امکانات طریقه ای را انتخاب می نمایند که نتیجه قطعی داده و مقرون به صرفه باشد. در اینجا مهمترین راههای مبارزه با آفات انباری بیان خواهد شد.

الف) تدابیر زراعی و پیشگیری

مقصود از تدابیر زراعی و پیشگیری با توجه به نوع محصول انباری برای جلوگیری از حمله آفات و سالم ماندن محصول نکاتی را باید رعایت کرد و در بهسازی محیط کوشید. چگونگی انبار کردن تاثیر زیادی در طول مدت نگهداری غله و جلوگیری از فساد آن دارد. بطور کلی پیشگیری از مبارزه آسانتر و با صرفه تر است. ولی باید یادآور شد بوسیله پیشگیری نمی توان صد در صد از خسارت آفات جلوگیری کرد منتها جلو انبوهی اجتماع گرفته می شود که این خود موفقیتی در مبارزه با آفات بشمار می رود.این نحوه مبارزه با آفات انباری شامل قسمتهای زیر است:

نوع و بزرگی ساختمان انبار

قبل از هر چیز باید طوری انتخاب بشود که مدت زیادی محصولات کشاورزی را دور از حمله حشرات و پوسیدگی و فساد محافظت کند. بدین جهت موقع ساخت انبار با در نظر گرفتن تمام جزئیات نقشه جامع تهیه کرده و نکات زیر را در نظر می گیرند.

1- انبار غلات را باید دور از محل کودهای حیوانی و سایر مخازن بنا کرد.

2- این انبارها را تنها جهت نگهداری غلات بکار برد. زیرا غلات بطوریکه رطوبت را جذب می کنند بوهای بد را نیز جذب و نگهداری می نمایند بدین جهت اگر در انبار قبلاً موادی مانند سمومی که بوی تندی دارند و یا مواد رنگی و غیره وجود داشته باشد این بوها غلات را فاسد می کنند.

3- انبارهای غلات هرقدر بزرگ و جا دار باشند بهتر است. معمولاً برای هر تن غله 5/1 متر مربع جا در نظر گرفته می شود. در صورت لزوم جای خالی جهت برگردانیدن غله محاسبه می نمایند. در موقع گرم شدن فعالیت حشرات بیشتر می شود و باید غله را برگردانده و تهویه کرد.

4- می‌بایست انبار را طوری انتخاب کرد که به حد کافی روشن بوده و همیشه جریان هوای تازه وجود داشته باشد. برای این منظور پنجره های انبار را بزرگ انتخاب می کنند. بطوریکه سطح پنجره ها باندازه  سطح دیوارها باشد.

5- تا حد امکان باید پنجره ها مقابل هم قرار گرفته تا بدینوسیله بتوان جریان سریع هوا را در انبار برقرار نمود.

            در تکمیل این دو نکته باید یادآور شد که آفات انباری در محلهای تاریک و مرطوب و دور از جریان هوا خیلی زیاد تولید مثل می کنند و به آن نسبت هم خسارتشان بیشتر می شود. در حالی که در محل های روشن حشرات ناراحت شده و تولید مثلشان نیز کمتر است.

6- کف، سقف و دور دیوار انبارهای غلات باید صاف و بدون سوراخ باشد در غیر این صورت غلات در آنجا جمع شده و محلی برای تغذیه حشرات در موقعیکه انبار خالی است بوجود می آورند.

تمیز، سالم و خشک بودن غله

تمیزی در دو قسمت مطالعه می شود:

1-    تمیزی و خشکی غله

2-    تمیزی انبار و کیسه های غله

1- تمیزی و خشکی غله:

غله بعد از برداشت در صورتیکه مرطوب باشد  بلافاصله به انبار گذاشته شود. محافظت محصول خشک در انبار راحت‌تر بوده و در طول مدت نگهداری گرم نمی شود. بغیر از این اگر داخل دانه های غلات تخم گیاهان هرز و تکه های سبز گیاهان دیگر وجود نداشته باشد، محافظت آن آسانتر است زیرا تخم گیاهان هرز و تکه های سبز رطوبت بیشتری نسبت به دانه های غله دارند. که بعداً این رطوبت بدانه های غله منتقل می شود و با مرطوب شدن دانه ها حشرات نیز فعالیت خود را بیشتر کرده و شروع به خسارت میکند. پس غله را قبل از انبار کردن بوسیله ماشینهای مخصوص تمیز کرده و انبار می کنند. در سیلوهای مدرن این عمل بوسیله ماشین و دستگاههای مخصوص انجام می شود.

2- تمیزی انبار و کیسه های غله

بطوریکه در مباحث قبل بیان گردید حشرات بیشتر در جاهای تاریک انبار و سوراخهای در و دیوار و همچنین روی کیسه های غله به تولید مثل و فعالیت خود ادامه می دهند. حتی بعضی مواقع بدون تغذیه مدت زیادی می توانند زنده بمانند بدین جهت انبارهای غله در هر کجا و با هر نوع مصالح ساخته شده باشند باید قبل از وارد کردن محصول جدید مازاد محصول سال قبل را خارج ساخته و سپس دیوارها، سقف و کف انبار را خوب جارو و تمیز کرد.

در جاهائیکه انبار از خشت و گل و غیره ساخته شده در صورت امکان دیوارها را سفید کاری کرده و به دوغاب آهک آغشته می کنند.

یکی از عوامل انتقال و انتشار آفات انباری کیسه های غلات است. کیسه های غلات بهترین وسیله انتقال آفات از یک محل به محل دیگر هستند. علاوه بر این آفات انباری در روی و داخل کیسه های خالی جای مناسبی برای رشد و نمو و تولید مثل خود پیدا می کنند. بدین جهت در ضد عفونی و تمیزی کیسه های خالی باید دقت بیشتری صرف کرد. برای این منظور نکات زیر در نظر گرفته می شود:

1- محل نگهداری کیسه های خالی حتماً باید جدا بوده و همچنین بایستی کیسه های مصرف شده با کیسه های نو در یک محل نگهداری نشوند.

2- محل نگهداری کیسه های خالی را باید مانند انبارهای غلات سالیانه تمیز، تعمیر و ضد عفونی نمود.

3- بعد از انتقال غله کیسه های خالی را در جاهای جداگانه نگهداری نموده و قبل از استفاده تمیز و ضد عفونی کرد. گاهاٌ  با وجود این که کیسه های خالی را تمیز می کنند باز ممکن است در محل درز و دوخت، تخم، لارو و شفیره و حتی حشرات بالغ بجای مانند، لذا با توجه به این که  آفات انباری در حرارتهای بیشتر از 60 درجه سانتیگراد بمدت یک ساعت از بین می روند، کیسه های خالی بوسیله بخار آب 80 درجه سانتیگراد بمدت یک ساعت ضد عفونی می شوند و به این صورت تمام دوره های بیولوژیکی حشرات از بین می رود ولی رعایت این اصول مستلزم هزینه زیاد است.

امروزه از فومیگانها و سایر سموم جهت ضد عفونی استفاده می کنند.

ب) مبارزه فیزیکی

            بطوریکه قبلاً بیان گردید تدابیر زراعی و پیشگیری نمی توانند جلو حشرات را کاملاً بگیرند و در صورت آلودگی باید مبارزه کرد. یکی از راههای مبارزه فیزیکی است این روش شامل استفاده از گرما، سرما، رادیوایزوتوپها و غیره می باشد. در بعضی مواقع درجه حرارت غله انبار شده بالا می‌رود.  یکی از عواملی که در بالا بردن دمای غله تاثیر دارد رطوبت خود غله  است.  یعنی اگر موقع انبار، غله بیشتر از 13% یا  14% رطوبت داشته باشد باعث گرم شدن غله در انبار خواهد شد. غله ممکن است  از هوای بیرون رطوبت جذب کند و همچنین ساختمان انبار بایستی طوری باشد که از بیرون آب باران و غیره بداخل نفوذ نکند.

 دانه های غلات  زنده بوده  و  بطور خیلی سطحی تنفس می کنند.  هر قدر شرایط محیط خشک و درجه حرارت کمتر باشد تنفس هم کمتر است. بطوری که دانه ها از خاک رطوبت جذب می کنند از هوای محیط نیز رطوبت جذب کرده و فعالیت رشد شروع می شود و چون اکسیژن نیز در محیط موجود است، تنفس شدیدتر می شود و با جذب اکسیژن و انجام فعل و انفعالات شیمیائی آب و همچنین حرارت بوجود میآید. غله از نظر فیزیکی ماده ای میباشد که حرارت را بکندی منتقل می کند. لذا حرارت تولید شده در داخل غله می ماند و ما این موقع می‌گوئیم که غله گرم شده است. در این موقع دانه ها فاسد می شوند و مرتب درجه حرارت غله بالا می رود. رنگ دانه ها تیره شده پوسیده و بوهای بد منتشر می کنند. در توده های غلات تنها رطوبت باعث حرارت نمی‌شود. بلکه حشرات نیز با فعالیت خود می توانند درجه حرارت غله را بالا ببرند، بدین جهت است که قبل از انبار کردن به خشک و عاری از حشره بودن غله دقت زیادی می کنند.

 یکی دیگر از مواردی که باید در نظر گرفته شود ارتفاع غله در انبار است بطور کلی این ارتفاع برای چند رقم از غلات بقرار زیر می باشد.

چنانچه در موقع انبار چه بوسیله جذب رطوبت و چه با فعالیت حشرات درجه حرارت غله بالا برود،  با برگردانیدن و تهویه رطوبت و حرارت غله را می توان از بین برد ولی از فعالیت حشره کاملاً جلوگیری نمی‌شود تنها با این عمل مدتی فعالیت حشرات متوقف و یا خیلی کم می شود. بطور کلی تهویه در هوای خشک انجام می یابد و بیشتر بدرجه حرارت محیط خارج انبار مربوط است. بطوریکه رطوبت و درجه حرارت هوای خارج باید کمتر از رطوبت و درجه حرارت غله باشد. در صورتیکه برعکس باشد تهویه نتیجه معکوس خواهد داشت. تهویه معمولاً به دو روش انجام می‌شود:

1- تهویه به وسیله هوای گرم و خشک برای کم کردن رطوبت غله

2- تهویه به وسیله هوای سرد و خشک برای کم کردن درجه حرارت غله

غله و موجودات هوازی همراه آن در نتیجه تنفس خود اکسیژن موجود را مصرف نموده و ایجاد (CO₂) می نمایند. بنابراین، ادامه حیات موجودات همراه غله بستگی بوجود اکسیژن دارد و کمبود اکسیژن آنرا محدود خواهد کرد. پس اگر غله را در فضای
بسته ای که بدون منفذ باشد نگاهداری کنیم بتدریج در نتیجه تنفس دانه ها (CO₂) موجود در هوای بین دانه ها زیاد شده و اکسیژن کم می شود. در نتیجه حشرات نمی توانند به حیات خود ادامه دهند و دیگر نخواهند توانست خسارتی بوجود بیاورند ولی باید یادآور شد غله ای که در محیط بسته ای دور از اکسیژن نگاهداری بشود جهت بذر قابل استفاده نیست. فساد ناشی از رطوبت اضافی ممکن است گاهی اوقات در غله خشک نیز ظاهر شود. علت بروز این پدیده پیدایش اختلاف حرارت بین قسمتهای مختلف انبار است. اختلاف باعث حرکت هوای بین دانه ها از نقطه ای به نقطه دیگر می شود. میان رطوبت نسبی هوای بین دانه ها و خود دانه ها همیشه با تبادل رطوبت حالت تعادلی بوجود می آید در حرارت های بالا مقدار واقعی رطوبت موجود در واحد حجم هوا برای رطوبت نسبی معینی بیشتر است. باین ترتیب حرکت هوا از قسمتهای گرم به قسمتهای سرد باعث انتقال رطوبت شده و بتدریج رطوبت قسمتهای سرد بیشتر می شود. در بعضی موارد که درجه حرارت قسمتهای سرد بیش از حد معمول پائین باشد بخار آب موجود در هوای منتقل شده از قسمتهای گرم بصورت ذرات ریز آب روی دانه ها یا دیوار انبار جمع شده و باقی می ماند. در هر حال این افزایش رطوبت در یک قسمت از غله باعث تسریع فساد آن می شود در حالیکه ممکن است رطوبت اولیه تمام قسمتهای غله انبار شده در موقع انبار کردن پایین بوده و کافی برای تسریع فساد نباشد. در اینجا باید متذکر شد بیشتر مواقع فعالیت شدید حشرات در یک نقطه از غله باعث گرم شدن آن قسمت می شود و در نتیجه حالتی که شرح داده شد پیش می آید. بنابراین هر گونه تهویه غله باید با توجه به نکات فوق انجام بگیرد.

یک روش دیگر مبارزه فیزیکی بکار بردن شعله افکن در انبارهای خالی می باشد در انبارهای خالی بتونی و مخصوصاً فلزی بوسیله شعله افکن دیوار، سقف، کف و همچنین علف‌های هرز اطراف انبار را سوزانده و از بین می روند. با این عمل اگر بعد از تمیز کردن در سوراخها و غیره حشرات زنده باقی مانده باشند از بین می روند. همچنین بوسیله گرم کردن محصول در حرارت60 درجه سانتیگراد در مدت 1-4 ساعت تمام دوره های بیولوژیکی آفات انباری از بین می‌روند در بعضی مواقع از جریان الکتریسته و رادیوایزوتوپها و غیره برای مبارزه با آفات انباری استفاده می‌کنند که از میان اینها استفاده از رادیوایزوتوپها،  امروز اهمیت زیادی بخود گرفته است.

استفاده از رادیوایزوتوپها در مبارزه با آفات انباری

بطور کلی مبارزه با حشرات بوسیله سموم و داروهای حشره کش در ابتدای کار نتایج بسیار سودمندی را نشان داد. چنان که بعد از کشف د.د.ت کشاورزان و حتی دانشمندان تصور کردند که مسئله آفات را حل کرده اند و بوسیله این سم تمام آنها را ریشه کن خواهند نمود و یا لااقل مانع خسارتشان خواهند شد. متاسفانه بعد از گذشت 8-10 سال این امید مبدل به یاس شد و دریافتند که بیشتر حشرات و مخصوصاً دوبالان (Diptera) در مقابل این سم مقاومت کامل نشان دادند.

در سالهای اخیر معلوم شد که حشرات نسبت به حشره کشهائی که تا کنون تهیه شده و بکار رفته است تدریجاً یک حالت مصونیت پیدا می کنند. چنان که بعضی از سموم نه تنها باعث از بین رفتن حشرات نشده است بلکه حشرات با وجود آنها به رشد و نمو خود ادامه داده و انتشار پیدا می کنند. برخورد با این موضوع از یک طرف و از طرف دیگر در مبارزه با آفات، بیماری های گیاهی و علف‌های هرز از 30-35 سال به این طرف سموم مختلف بمقیاس زیادی مصرف شده و در نتیجه مسائلی بوجود آورده که مهمترین آن موضوع باقیمانده سموم و مضر بودن آن برای انسان و حیوانات است تا آنجا که بعضی از سموم مانند د.د.ت و غیره که قبلاً به‌مقیاس زیاد مصرف می‌شدند. امروزه مصرف آنها  در بیشتر کشورها ممنوع شده است.

با در نظر گرفتن این عوامل در حال حاضر به جستجوی روشهای جدید برای نگاهداری غلات هستند. یکی از این روشها عبارت از این است که با تابش پرتوها می‌توان حشرات و آفات دانه‌های انباری را صد درصد عقیم ساخت و آنها را بکلی از بین برد. اگر امکان آلودگی از بیرون وجود نداشته باشد به عبارت دیگر حشره در آن رخنه و نفوذ نکند می توان مواد غذائی را به مدت نامحدودی در انبار بطور سالم نگاهداری کرد. همچنین در کیسه و یا بسته های غیر قابل نفوذ حشرات غلات را پر کرده و برای عقیم ساختن دوره های مختلف بیولوژیکی حشرات که ممکن است با دانه ها وارد کیسه شده باشند آنها را با دوزهای کافی تابش می دهند. دانه ها در این کیسه ها برای مدت نا محدودی محفوظ باقی می‌مانند و بدون آنکه در معرض حمله آفات قرار بگیرند، به فواصل دوری حمل و نقل می شوند. کیسه هائی که برای این منظور بکارمی روند باید از موادی تهیه کرد که غیر قابل نفوذ به آب باشد تا دانه ها را از رطوبت و آب کشیدن حفظ کرده و از فاسد شدن دانه ها جلوگیری نمایدو موقعی که گندم، جو و سایر غلات و بقولات انبار می شوند حشرات و تخم‌هایشان بعضی همراه با دانه از مزارع و بقیه با خود دانه ها که قبلاً در محلهای موقت انبار شده بودند به سیلوها و انبارهای دائم وارد می گردند. اگر در همان ابتدا بوسیله سموم و مواد ضد عفونی کننده از بین نروند همانجا تخمگذاری می کنند و تخم‌هائی که همراه دانه بوده با هم باز می شوند و بسرعت تولید مثل کرده و از مواد انباری تغذیه می‌کنند.

حشرات بالغ معمولاً با کاربرد سموم و مواد ضد عفونی کننده از بین می روند ولی سایر دوره‌های بیولوژیکی مخصوصاً تخمها در مقابل سموم مقاومت دارند و باید مقدار زیادی مواد سمی مصرف کرد. از طرف دیگر چون مواد انباری مستقیماً جهت تغذیه انسان و دام مصرف می شود، موضوع باقیمانده سموم که قبلاً بدان اشاره شد اهمیت خاصی پیدا می کند. پس در اینجاست که ما میتوانیم دانه‌هائی را که در سیلوها انبار می‌شوند تحت تابش پرتوها (امواج الکترومغناطیس با طول موج بسیار کوتاه هستند که از مواد رادیواکتیو در حین تجزیه و تخریب تولید می‌کنند) قرار دهیم. تابشپرتوها علاوه بر اینکه می تواند تمام مراحل بیولوزیکی حشره را از بین ببرد در عین حال استفاده از این روش برای نگهداری مواد غذائی و دانه‌های غلات در انبارها آسان‌تر و سالم‌تر از به کار بردن سموم و مواد شیمیائی ضد عفونی‌کننده می‌باشد مخصوصاٌ از این جهت که بعضی از سموم و مواد شیمیایی که برای کشتن حشرات بکار می رود برای انسان نیز بسیار سمی و خطرناک می‌باشد. بنابراین سمومی که جهت ضد عفونی دانه ها و از بین بردن حشرات استعمال می‌شود بایستی در دانه‌ها باقی نمانده و بوسیله انسان خورده نشود .لذا بعد از استعمال بعضی از سموم لازم است که دانه ها را مرتباً برگرداند و زیر رو کرد و همچنین گازهای سمی را تهویه کرده و هوای تازه به انباردهند. مسلم است که انجام این کارها احتیاج به مخارج اضافی دارد. حال آنکه در روش استفاده از رادیوایزوتوپها پس از آنکه دانه ها یکبار در معرض تابش اشعه قرار گرفت و انبار گردید دیگر ضرورتی ندارد که در تمام مدت انبار آنها را بهم بزنند و زیرورو و تهویه بکنند .در مبارزه با آفات انباری معمولا 10-20 هزارراد (Y)(مقداری از اشعه رادیو اکتیو که در ماده مورد تا بش 100 ارگ بر گرم انر‍زی ذخیره می‌نماید)به کار می‌رود.  طبق نوشته (1968 Erain,) لارو و حشره بالغ شپشه گندم S.granarius) ) در معرض 16000 رادکوبالت 60 (Co⁶⁰) قرار بگیرد بعد از 20 روز 100% حشره بالغ و لاروها از بین میرود ولی در مورد شپشه آرد(T.confusum) بوسیله دوزی معادل 10.000 تا 30.000 راد حشره بالغ بعد از 40-45 روز لاروها بعد از 20-25 روز از بین رفته اند. آزمایشات روی حشرات مختلف نشان داده است که دوزهای خیلی کم باعث عقیم شدن آنها میشود و نتیجتاً جمعیت حشرات خیلی کم شده و یا بطور کلی از بین می روند.